Việc bảo vệ động vật hoang dã ở Việt Nam vô tâm cứng ngắc

Theo nội dung luật bảo vệ động vật hoang dã ở Việt Nam cũng như quá trình cứu hộ tương ứng cho thấy công việc này vẫn chỉ mang tính hình thức, thiếu cái tâm.

Dù nước ta vẫn có các trung tâm cứu hộ động vật hoang dã với mục đích chăm sóc chúng khi giải cứu từ tay bọn buôn bán trái phép, song theo báo giới cho hay rất nhiều thú quý hiếm phải nằm chờ chết trong các trung tâm cứu hộ này vì điều kiện chăm sóc tồi tệ mà thời gian lưu giữ phục vụ việc truy tố vụ án lại dây dưa kéo dài.

Lại vẫn là câu chuyện bất cập và thiếu hoàn thiện trong các quy định luật bảo vệ động vật hoang dã, thoạt nghe qua có vẻ nghiêm minh thật lòng vì môi trường vì động vật tự nhiên quý hiếm, song bên trong thiếu đi cái tâm đối với công việc này. Cụ thể hơn có lẽ phải đọc qua bài Động vật hoang dã chờ chết trong trung tâm cứu hộ trên báo VnEpxress để hiểu rõ chi tiết hơn, nội dung bài báo như sau:

Được giải cứu khỏi hoạt động buôn bán bất hợp pháp nhưng động vật hoang dã lại chết dần chết mòn trong các trung tâm cứu hộ vì chờ quyết định thả về tự nhiên của nhà chức trách.

Chương trình bảo tồn nghiên cứu thú ăn thịt và tê tê (CPCP) đã cứu hộ 60 con tê tê - tang vật vụ buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp tại Ninh Bình và Thanh Hóa từ tháng 8. Sau khi được chăm sóc, cuối tháng 9 những cá thể trên đều khỏe mạnh, không bị lây nhiễm bệnh. Cùng với số tê tê được chăm sóc tại trung tâm từ trước là 70 con, chúng đạt tiêu chuẩn để tái thả về tự nhiên. Tuy nhiên, cơ quan công an và kiểm lâm hai tỉnh không đồng ý tái thả cho đến khi vụ việc được xử lý và có quyết định tịch thu tang vật vụ án.

Theo điều 76 Bộ luật tố tụng hình sự 2003, việc xử lý vật chứng do cơ quan điều tra quyết định nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn điều tra; do Viện kiểm sát quyết định nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn truy tố; do Tòa án hoặc Hội đồng xét xử quyết định ở giai đoạn xét xử. Như vậy động vật hoang dã là vật chứng của vụ án chỉ có quyết định tịch thu và thả về tự nhiên sau khi vụ án kết thúc.


Các chuyên gia động vật hoang dã cho rằng, quy định trên đang để lại hệ quả lớn cho công tác bảo tồn. Theo ông Trần Quang Phương, cán bộ quản lý Chương trình bảo tồn thú ăn thịt và tê tê, có những vụ án kéo dài nhiều tháng, việc lưu giữ động vật lâu sẽ khiến chúng chết dần. "Đến nay đã có 31 con tê tê bị chết và nếu cứ lưu giữ thế này chúng sẽ còn chết nữa", ông Phương nói và cho biết kéo dài thời gian nuôi lâu còn khiến tê tê mất dần tập tính hoang dã, khả năng sinh tồn khi vào tự nhiên rất kém.

Bên cạnh đó, chi phí bữa ăn cho tê tê cũng rất lớn, thức ăn của chúng là mối và kiến. Theo tính toán, với 70 con riêng tiền ăn hàng tháng đã lên đến gần 99 triệu đồng. Hiện chi phí hàng tháng là 50 triệu đồng con do số con chỉ còn lại một nửa. "Nếu như tiếp tục nhận cứu hộ, chúng tôi không thể đảm bảo chi phí mua thức ăn cũng như điều kiện chuồng trại nữa", ông Phương cho hay.

Đồng tình quan điểm, ông Nguyễn Văn Thái (Phó chủ tịch Hiệp hội bảo tồn tê tê thế giới IUCN) cho biết, trên thế giới chưa có nơi nào sinh sản thành công tê tê vì mục đích kinh tế, vì vậy toàn bộ tê tê tịch thu được đều có nguồn gốc do săn bắn trái phép ngoài tự nhiên. "Các nước như Thái Lan, Indonesia, Singapore đều áp dụng tái thả tê tê vào tự nhiên ngay khi tịch thu từ các vụ buôn bán trái phép. Họ chỉ giữ lại để chăm sóc những loài ốm yếu", ông Thái nói.


Mỗi năm Trung tâm cứu hộ động vật hoang dã Hà Nội tiếp nhận khoảng 50-60 vụ giải cứu động vật hoang dã từ hoạt động buôn bán phi pháp. Phó giám đốc Trung tâm Lê Xuân Sơn cho biết, nhiều vụ việc chờ quyết định xử lý cuối cùng chậm, kéo dài nhiều năm khiến công tác cứu hộ, nuôi dưỡng gặp nhiều khó khăn. Đơn cử tháng 9, trung tâm tiếp nhận 237 cá thể rùa do công an quận Từ Liêm giải cứu từ vụ vận chuyển trái phép. Loài rùa hầu hết thuộc diện nguy cấp, quý hiếm, khi tiếp nhận chúng đều yếu do vận chuyển đường dài lâu ngày và bị đói.

"Có những vụ chúng tôi tiếp nhận động vật từ cơ quan công an. Khi họ bàn giao dù thủ tục chưa hoàn thiện, chúng tôi vẫn tiếp nhận vì công tác cứu hộ được đặt lên hàng đầu. Tuy nhiên, đến nay có những vụ kéo dài đến 3-4 năm mà các cơ quan chức năng vẫn chưa có quyết định hoàn tất vụ án để cho chúng tôi tái thả động vật về tự nhiên", ông Sơn nói.

Phó giám đốc Sơn cho hay, nhiều động vật hoang dã quý hiếm bị lưu giữ lâu ngày tại trung tâm cứu hộ, chuồng trại hạn hẹp, điều kiện sống không phù hợp nên bị chết, nhiều nhất là loài rắn. “Năm nào chúng tôi cũng kiến nghị cấp trên đề nghị cơ quan có thẩm quyền ra quyết định sớm để trả về tự nhiên, nhưng đều không được đáp ứng”, ông Sơn chia sẻ.

Trung tâm hiện chỉ ra một giải pháp linh động là xây dựng khu nuôi dưỡng bán hoang dã để động vật được sống với môi trường gần gũi với thiên nhiên hơn cả, tuy nhiên địa giới trung tâm cũng chỉ có một hecta.

Từ thực tế trên, các chuyên gia về động vật hoang dã kiến nghị nên bổ sung vào quy định của pháp luật về vật chứng là động vật hoang dã còn sống thuộc nhóm nguy cấp, quý hiếm sau khi bắt giữ cần được lập hồ sơ xác định tên loài, số lượng, lưu lại hình ảnh rồi tiến hành tái thả về tự nhiên, chứ không phải chờ đến khi vụ án kết thúc, có quyết định tịch thu.

Có thể thấy rằng hiện tai ngân sách nhà nước ta dành cho việc bảo vệ chăm sóc động vật hoang dã là rất nghèo nàn trong khi hoạt động khai thác buôn bán trái phép tàn phá thiên nhiên dẫn đến nguy cơ tuyệt chủng các loài quý hiếm ở Việt Nam là rất hung hãn, luật cũng chưa hoàn thiện, thật đáng lo đáng buồn.